HISTORIA♦ W połowie lipca 1944 r. na Kremlu zapadły główne decyzje dotyczące losów żołnierzy AK. Na wniosek Berii, Stalin zgodził się, aby szeregowych żołnierzy AK wcielać do armii Berlinga, oficerów natomiast internować w głąb Rosji po to, aby nie konspirowali. Kilka miesięcy później na Sybir wywieziono pierwszych mieszkańców naszego powiatu.
Rok 1944 był dla Polski tragiczny. Zbliżająca się do przedwojennych granic II RP ofensywa sowiecka zmuszała dowództwo AK do opracowania planu działania oddziałów polskich dla momentu wycofywania się Niemców i wkraczania Armii Czerwonej. Rząd polski oraz władze Polskiego Państwa Podziemnego, nie widząc możliwości wybuchu powstania powszechnego, poleciły przygotowanie planu akcji „Burza”. Plan ten zakładał, że zadaniem żołnierzy Wojska Polskiego, skupionego w szeregach Armii Krajowej, będą działania dywersyjne na tyłach wojsk niemieckich, obrona miejscowej ludności przed represjami okupanta i występowanie przed wkraczającymi oddziałami sowieckimi w roli gospodarzy.
W zakresie militarnym „Burza” okazała się sukcesem. Świetnie przygotowane operacje AK i współdziałanie z Sowietami doprowadziły do odbicia z rąk niemieckich kresowych miast Wilna i Lwowa, które uratowano przed zniszczeniem. Jednak po okresie wspólnych walk i współdziałania na linii frontu nastąpiła radykalna zmiana. Ujawniająca się, według wytycznych z Londynu, Armia Krajowa powoływała instytucje i urzędy legalne, podlegające polskiemu rządowi. Stalin zaplanował jednak zupełnie inny scenariusz wydarzeń, posiadając zgodę aliantów zachodnich na włączenie Polski do sowieckiej strefy wpływów. Decyzje związane z utworzeniem polskiego ośrodka władzy politycznie mu podporządkowanego zapadały między 18 a 20 lipca 1944 r. w Moskwie. Wówczas sowiecka agentura skupiona w Centralnym Biurze Komunistów Polski i Związku Patriotów Polskich w Związku Sowieckim powołali do życia kolaboracyjny Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, który nie posiadał żadnej legitymizacji prawnej poza poparciem Józefa Stalina i siły w postaci Czerwonej Armii. Po ogłoszeniu 22 lipca tzw. Manifestu Lipcowego PKWN podpisał 26 lipca umowę z ZSRS o stosunkach między sowieckim Wodzem Naczelnym, a tylko z nazwy „polską” administracją po wkroczeniu wojsk sowieckich na terytorium Polski. Dzięki tej umowie Armia Czerwona i NKWD, wkraczając na tereny państwa polskiego miały przygotowany grunt pod swobodne działania i dowolną interpretację prawa. Już w połowie lipca 1944 r. na Kremlu zapadły główne decyzje dotyczące losów żołnierzy AK. Na wniosek Berii, Stalin zgodził się, aby szeregowych żołnierzy AK wcielać do armii Berlinga, oficerów natomiast internować w głąb Rosji po to, aby nie konspirowali. W związku z tą decyzją do dowództwa 1 Frontu Ukraińskiego (operującego na terenie Rzeszowszczyzny) dotarła dyrektywa: „w żadne stosunki i porozumienie z polskimi oddziałami nie wchodzić. Niezwłocznie po ujawnieniu składu osobowego tych oddziałów rozbroić i odstawić je do specjalnie zorganizowanych punktów”, a w przypadku oporu ze strony polskich oddziałów „zastosować siłę zbrojną”.
Po pierwszych oficjalnych rozmowach pomiędzy dowództwem Podokręgu AK Rzeszów z przedstawicielami Armii Czerwonej, płk Kazimierz Putek ps. „Zworny” 5 VIII 1944 r. wydał rozkaz o ponownym zejściu do konspiracji oraz bojkotowaniu wszelkich zarządzeń PKWN i NKWD, w tym przypadku chodziło głownie o bojkot poboru do Armii Berlinga ogłoszony na początku sierpnia 1944 r. Ponowne zejście do konspiracji okazało się bardzo trudne, ponieważ większość z AK-owców, zarówno dowódców, jak i zwykłych żołnierzy, w czasie akcji „Burza” w większym lub mniejszym stopniu miała styczność z oddziałami Armii Radzieckiej. Biorąc pod uwagę taki stan rzeczy, NKWD z łatwością aresztowało żołnierzy AK, teren naszego obecnego powiatu został poddany brutalnym działaniom. Pierwsze aresztowania miały miejsce już pod koniec sierpnia. Sowieckie NKWD i Smiersz zatrzymywało zdekonspirowanych żołnierzy AK powracających z akcji „Burza”. Na terenie Sędziszowa więzienie zorganizowane było w budynku Poczty, w Ropczycach areszt zorganizowano w budynku Sądu. Poza tym NKWD organizowało doraźne więzienia w ziemiankach, piwnicach i innych zabudowaniach gospodarczych, w których pobliżu akurat stacjonowali. 4 września pierwszymi z aresztowanych przez NKWD byli między innymi Józef Łotocki ps. „Łata” – dowódca kompanii AK z Góry Ropczyckiej, Tadeusz Wilk ps. „Orwid” – dowódca oddziału dywersyjnego Placówki Sędziszów II „Strzała” i Kazimierz Gniewek ps. „Strzała” – dowódca plutonu z Wiercan. NKWD podczas przesłuchań chciało znać członków AK z tego terenu, kadrę dowódczą, lokalizację magazynów broni i stan uzbrojenia. 9 września 1944 r. w ręce NKWD wpadł por. Mieczysław Stachowski dowódca Obwodu AK Dębica – części znajdującej się pod okupacją sowiecką. Koniec września i początek października to okres, w którym aresztowania AK-owców były sporadyczne, zatrzymywani byli aktywniejsi lub ci, na których NKWD miało „dowody”. W tym czasie trwały działania operacyjne. Smiersz przeczesywało teren, zdobywało konfidentów, zbierało doniesienia i materiały operacyjne. 7 października 1944 r. Stalin zdecydował o zwiększeniu liczebności wojsk NKWD na tyłach frontów. Do Lublina skierowano wówczas 64 Zbiorczą Dywizję NKWD o ogólnej liczebności 8850 osób z zadaniem zwalczania „bandytyzmu” w Polsce. Na teren Rzeszowszczyzny trafił wówczas 98 pułk pograniczny NKWD. Na koniec października 1944 r. Stalin kazał również zaostrzyć represje wobec AK. 8 listopada do naczelników grup operacyjnych Smiersz I Frontu Ukraińskiego dotarł rozkaz o podjęciu wszelkich możliwych przedsięwzięć agenturalno-operacyjnych w celu zabezpieczenia obchodów Święta Niepodległości 11 listopada. Smiersz, przypuszczając, że Armia Krajowa może przeprowadzać w tych dniach prowokacyjne wypady, przystąpiła do aresztowań ludzi znanych z przynależności do AK. W tym czasie NKWD i Smiersz na naszym terenie aresztowało kilkudziesięciu AK-owców. Ostatnie aresztowania to grudzień 1944 r. i początek stycznia 1945 r. Wówczas w ręce NKWD wpadali żołnierze AK dobrze ukrywający się, na których ktoś „życzliwy” doniósł, których aresztowano podstępem lub w wyniku wspólnych działań operacyjnych „polskiego” UB z NKWD i Smiersz. Aresztowania, po których żołnierzy AK z naszego terenu wywożono do ZSRS, ustały w połowie stycznia 1945 r. Miało to częściowo związek z podpisaniem umowy płk Kazimierza Putka ps. „Zworny” z Sowietami o ujawnieniu się żołnierzy Podokręgu AK Rzeszów i utworzeniu 24 Dywizji Piechoty AK oraz z ruszeniem ofensywy zimowej. Spore siły Armii Czerwonej, NKWD oraz UB przesunięto na zachodnie ziemie Polski. Żołnierzy AK rzeczywiście nie deportowano, aresztowania jednak nie ustały, tak jak przewidywała umowa. Współpraca pomiędzy UB i NKWD była ścisła, wystarczy prześledzić losy Tadeusza Wilka i Mieczysława Stachowskiego, aresztowanych na początku września 1944 r. Przekazywani oni byli kilkukrotnie z rąk do rąk w celu przesłuchiwania. Ostatecznie osadzeni zostali na zamku w Rzeszowie, skąd UB 16 listopada (po ponad dwóch miesiącach) przekazało ich stronie sowieckiej w celu wywózki do łagrów.
Z terenu Rzeszowszczyzny do ZSRR zorganizowano trzy transporty: pierwszy ruszył w nocy z 4 na 5 października 1944 r. do obozu w Riazaniu, do którego trafił Kazimierz Gniewek. W transporcie drugim, z 24 listopada 1944 r. do Borowicz, dwoma pociągami wyjechało już około setki AK-owców z ówczesnego powiatu dębickiego. W ostatnim transporcie, z 13 stycznia 1945 r. do Stalinogorska, znalazło się kilkudziesięciu aresztowanych w grudniu 1944 r. i na początku stycznia 1945 r. Transport ten organizowany był naprędce przed wyżej wspomnianą umową płk „Zwornego”. Transporty aresztowanych zaczynały się na dziedzińcu więzień. W Ropczycach, według relacji uczestników, wyglądało to tak: na zewnątrz stały podstawione samochody ciężarowe. Aresztowanych usadzono w nich na ławkach okrakiem, aby uniemożliwić im ucieczkę. Po zapakowaniu wszystkich i zawiązaniu plandek, ciężarówki ruszyły na wschód w kierunku Rzeszowa i dalej Przemyśla. Każdego samochodu pilnował uzbrojony NKWD-zista. Po kilku godzinach jazdy, konwój dotarł do miejscowości Bakończyce, gdzie w barakach stajennych po artylerii zlokalizowano obóz przejściowy dla żołnierzy AK. Po szczegółowej rewizji przewieziono ich na stację kolejową, gdzie pod szczególnie silną eskortą zostali oni załadowani do przygotowanych wagonów bydlęcych po około czterdziestu pięciu. Każdy wagon był dobrze zadrutowany, na co drugim wagonie na dachu w budce wartowniczej jechał uzbrojony żołnierz NKWD. Z Bakończyc transport ruszył na Wschód. AK-owcy z naszego terenu tymi transportami trafiali do obozów w Riazaniu, Borowiczach, Stalinogorsku i Swierdłowsku. Tam w nieludzkich warunkach pracowali w kopalniach, kołchozach, przy wycince i spławianiu drewna rzeką oraz na budowach. Przy minimalnym wyżywieniu, zawszeni, wycieńczeni pracą chorowali i umierali. Kwalifikacje do powrotów rozpoczęły się jesienią 1945 r., większość zesłańców powróciła na początku 1946 r. Część, zadaniem komunistów „najniebezpieczniejszych”, wróciła dopiero końcem 1947 r. Po powrocie do kraju nie byli pewni, co ich czeka. Wielu z nich w poszukiwaniu zatrudnienia wędrowało po całej Polsce. Niektórzy specjalnie wyjeżdżali jak najdalej od swojego dotychczasowego miejsca zamieszkania, aby uniknąć piętna zesłańca. UB, a następnie SB, stale ich obserwowało i inwigilowało. W PRL-u ci polscy bohaterowie byli obywatelami II kategorii.
Żołnierze Armii Krajowej z Podobwodu AK Sędziszów, aresztowani przez Smiersz lub NKWD – UB jesienią 1944 r.,
a następnie wywiezieni do łagrów w Związku Sowieckim:
Ambroziewicz Antoni s. Jana 1914
Baran Ludwik s. Wawrzyńca 1918.
Basara Antoni s. Jana 1906
Biedawski Edward s. Aleksandra 1914
Bira Mieczysław s. Mikołaja 1911
Bira Władysław s. Mikołaja 1906
Birkowski Anatol s. Aleksandra 1921
Bochenek Wojciech s. Franciszka 1902
Drozd Feliks s. Tomasza 1914
Filipek Bronisław s. Jana 1910
Filipek Ferdynand s. Floriana 1905
Filipek Franciszek s. Pawła 1900
Filipek Jan s. Walentego 1910
Filipek Michał s. Walentego 1910
Filipek Mieczysław s. Floriana 1913
Filipek Stanisław s. Walentego 1921
Gawron Konstanty s. Jana 1921
Gniewek Kazimierz s. Jana 1916
Gniewek Piotr s. Franciszka 1919
Grębosz Michał s. Wiktora 1923
Grębosz Wiktor s. Michała 1896
Grobelny Franciszek s. Tomasza 1913
Grobelny Jan s. Tomasza 1911
Grzegorski Władysław s. Walentego 1910
Homala Jan s. Stanisława 1898
Jankowski Tadeusz s. Tomasza 1903
Jaworek Józef s. Jana 1904
Jaworek Wincenty s. Franciszka 1913
Jop Antoni s. Jana 1903
Jop Józef s. Jana 1916
Jop-Stenzel Genowefa c. Jana 1911
Juchno Antoni s. Jana 1900
Kaczkowski Czesław s. Józefa 1908
Karpierz Józef s. Władysława 1914
Kiebała Antoni s. Wojciecha 1918
Kiebała Michał s. Jana 1914
Kiełek Stanisław s. Jana 1920
Klich Franciszek s. Andrzeja 1902
Kmieć Stanisław s. Jana 1910
Kmieć Władysław s. Norberta 1923
Kosiński Marian s. Jana 1924
Łukaszewski Feliks s. Jana 1893
Łyko Władysław s. Kajetana 1913
Malinek Edward s. Michała 1915
Matuszkiewicz Tadeusz s. Tomasza 1911
Marchut Michał s. Wojciecha 1913
Marszałek Jan s. Tomasza 1920
Mianowski Stanisław s. Stanisława 1916
Miąso Franciszek s. Franciszka 1909
Migała Edward s. Wojciecha 1921
Miś Jan s. Jakuba 1919
Ochał Józef s. Walentego 1903
Opoń Ludwik s. Józefa 1913
Opoń Władysław s. Ludwika 1909
Ossoliński Władysław s. Piotra 1921
Pająk vel Lenczewski Tadeusz s. Józefa 1921
Pasela Mieczysław s. Walentego 1921
Pośko Karol s. Jana 1917
Prynda Kazimierz s. Prokopa 1926
Przemysławski Tadeusz s. Józefa 1911
Przydział Florian s. Józefa 1912
Pupa vel Słowiński Kazimierz s. Kazimierza 1919
Rataj Czesław s. Antoniego 1915
Reguła Tadeusz s. Henryka 1913
Rogowski Józef s. Sebastiana 1914
Róg Franciszek s. Jana 1917
Rusin Leopold s. Antoniego 1915
Rzeźnikiewicz Stanisław s. Wojciecha 1909
Sapeta Bronisław s. Andrzeja 1894
Sapeta Władysław s. Andrzeja 1910
Skoczek Jan s. Andrzeja 1910
Sokołowski Mieczysław s. Józefa 1917
Stachowski Mieczysław s. Mieczysława 1900
Stadnik Antoni s. Joachima 1910
Stadnik Józef s. Joachima 1915
Stanek Marian s. Karola 1918
Szczepanek Józef s. Michała 1913
Szczurowski Michał s. Józefa 1910
Szczurowski Mieczysław s. Józefa 1912
Szczurowski Tadeusz s. Józefa 1916
Szeliga Jan s. Wawrzyńca 1913
Szeliga Zbigniew s. Jakuba 1921
Szkotnicki Józef s. Franciszka 1906
Targ Ludwik s. Antoniego 1919
Wilk Tadeusz s. Władysława 1915
Wilk Zygmunt s. Władysława 1923
Worek Władysław s. Jacentego 1910
Wozowicz Maksymilian s. Józefa 1897
Wośko Stanisław s. Tomasza 1900
Ziobro Jan s. Jakuba 1923
Powyższa lista zawiera nazwiska sprawdzone i potwierdzone dzięki kwerendzie w zasobach: Ośrodka Karta – Indeks Represjonowanych, Archiwum IPN Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Rzeszowie oraz Archiwum Akt Nowych w Warszawie – Dokumentacja Urzędów Repatriacyjnych oraz relacji rodzin.
Powyższa lista zawiera nazwiska sprawdzone i potwierdzone dzięki kwerendzie w zasobach: Ośrodka Karta – Indeks Represjonowanych, Archiwum IPN Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Rzeszowie oraz Archiwum Akt Nowych w Warszawie – Dokumentacja Urzędów Repatriacyjnych oraz relacji rodzin.
Poniżej zamieszczona jest lista żołnierzy Podobwodu AK Sędziszów Małopolski, których nazwiska znane są z publikacji badaczy: Andrzeja Zagórskiego, Władysława Bartosza oraz Jana Sochackiego. Potrzebują one jednak dalszej weryfikacji, ponieważ brak jest szczegółowych danych ich dotyczących. Trwa nadal kwerenda w zasobach IPN:
Bagiński (Władysław?) Antoni s. Jana 1906
Biedawski Władysław, ur. 1916?
Darłak Jan 1923
Grobelny Władysław
Jop Stanisław
Jop Zofia 1914
Kliś Franciszek 1902
Kocoń Anna c. Józefa 1915
Kaczkowski Zbigniew
Markiewicz Tadeusz s. Józefa 1913
Miąso Józef
Motyka Jan s. Jozefa 1920
Sidorowicz Mieczysław 1911
Szeliga Walenty
Worek Jan
Powyższe listy oczywiście są niepełne, najprawdopodobniej ustalenie pełnego zestawienia żołnierzy AK z Podobwodu Sędziszów Małopolski deportowanych i represjonowanych z powodu działalności na rzecz niepodległego Państwa Polskiego nie będzie możliwe nigdy. Pragnieniem autorów jest ustalenie jak najpełniejszej listy Sybiraków. Jeśli ktoś z Czytelników jest w stanie udzielić jakichkolwiek informacji dotyczących tych osób, autorzy proszą o kontakt (tel. 697 054 156).
Aby zapewnić jak najlepsze wrażenia, korzystamy z technologii, takich jak pliki cookie, do przechowywania i/lub uzyskiwania dostępu do informacji o urządzeniu. Zgoda na te technologie pozwoli nam przetwarzać dane, takie jak zachowanie podczas przeglądania lub unikalne identyfikatory na tej stronie. Brak wyrażenia zgody lub wycofanie zgody może niekorzystnie wpłynąć na niektóre cechy i funkcje.
Funkcjonalne
Zawsze aktywne
Przechowywanie lub dostęp do danych technicznych jest ściśle konieczny do uzasadnionego celu umożliwienia korzystania z konkretnej usługi wyraźnie żądanej przez subskrybenta lub użytkownika, lub wyłącznie w celu przeprowadzenia transmisji komunikatu przez sieć łączności elektronicznej.
Preferencje
Przechowywanie lub dostęp techniczny jest niezbędny do uzasadnionego celu przechowywania preferencji, o które nie prosi subskrybent lub użytkownik.
Statystyka
Przechowywanie techniczne lub dostęp, który jest używany wyłącznie do celów statystycznych.Przechowywanie techniczne lub dostęp, który jest używany wyłącznie do anonimowych celów statystycznych. Bez wezwania do sądu, dobrowolnego podporządkowania się dostawcy usług internetowych lub dodatkowych zapisów od strony trzeciej, informacje przechowywane lub pobierane wyłącznie w tym celu zwykle nie mogą być wykorzystywane do identyfikacji użytkownika.
Marketing
Przechowywanie lub dostęp techniczny jest wymagany do tworzenia profili użytkowników w celu wysyłania reklam lub śledzenia użytkownika na stronie internetowej lub na kilku stronach internetowych w podobnych celach marketingowych.
Podobne wpisy