Księża, którzy walczyli o wolną Polskę

Ks. ppor. „Mieczyk

Listopadowa zaduma nad grobami bliskich skłania mnie do napisania kilku zdań o służbie duszpasterskiej ZWZ-AK. W swoistych „wypominkach” przypomnijmy sobie tych, których zadaniem obok normalnych posług duszpasterskich jest również dawanie ślubów ukrywającym się żołnierzom Podziemia, chrzczenie dzieci, grzebanie i ewidencjonowanie poległych żołnierzy AK, branie udziału w partyzanckich akcjach zbrojnych oraz w Akcji „Burza”. Kiedy trzeba są oni również sanitariuszami i niosą pomoc rannym żołnierzom, (dlatego wyposażeni są w środki opatrunkowe). W trudnych chwilach walki są niejednokrotnie przykładem męstwa. Są też nauczycielami i egzaminatorami w strukturach tajnego nauczania.

Każda Placówka ZWZ-AK ma swego kapelana, mniejsze jednostki, jak plutony i oddziały partyzanckie mają również kapelanów, zwłaszcza tam, gdzie kilku księży z terenu placówki należy do AK. Kapelanem w powiecie Dębica (Komenda Obwodu „Deser”) jest ks. ppor. Stanisław Bartosz ps. „Mieczyk”.

Latem 1943 roku ks. „Mieczyk” (Stanisław Bartosz) chrzcił syna kpt. „Zbroi” (Ludwika Marszałka), który jako oficer zawodowy WP ukrywa się w Gumniskach pod nazwiskiem konspiracyjnym Józefa Basary. Syn „Zbroi” nie może figurować w księgach metrykalnych parafii, gdyż byłaby to poważna dekonspiracja. Rodzicami chrzestnymi są: siostra żony kpt. Ludwika Marszałka, Barbara Klimowicz, oraz pchor. „Pożoga” (mgr Antoni Stanko). Funkcję kościelnego pełni pchor. „Bratek” (Zbigniew Lazarowicz). Syn Ludwika Marszałka, urodzony 5 stycznia 1943 roku otrzymuje imię Krzysztof. Chrzest odbywa się w kościele w Gumniskach, w nocy, przy świetle świec.

Kiedy Gestapo wpada na ślad ks. Stefana Jaworskiego i ks. Marszałka, którzy przerzucali przez zieloną granicę oficerów WP w „Krośnie” (w ramach swoich obowiązków w ZWZ), ks. Jaworski kryje się na plebanii w Lubzinie u ks. Rejowskiego. Niestety ks. Marszałka aresztują Niemcy i osadzają go w obozie zagłady w Oświęcimiu, a potem w Dachau. Na szczęście ks. Marszałek obozy przeżywa i doczekuje się wyzwolenia, natomiast ks. Jaworski w 1941 r. obejmuje plebanie w Jarząbce Starej, gdzie nadal współpracuje z ZWZ-AK.

Ks. Karol Kawula ps. „Groźny”, proboszcz parafii Siedliska Bogusz, pomimo iż miejscowość ta leży do powiatu jasielskiego, nawiązuje współpracę z komendantem Placówki Łączki Kucharskie, ppor. „Pękiem” (Franciszek Szara). Ks. „Groźny” patronuje swej sąsiedniej Placówce, pomaga jej materialnie i pełni funkcję kapelana. Otacza opieką wszystkich tych, którzy zmuszeni są ukrywać się przed Niemcami. Ratuje swoich parafian przed egzekucjami i aresztowaniami. W odwet za strzelaninę w obrębie plebanii w sierpniu 1944 roku ksiądz zostaje oskarżony przez Niemców o współpracę z „bandytami”. Kiedy jest prowadzony na śmierć przez rozstrzelanie, na szczęście ciemna noc ułatwia mu ucieczkę. Bohaterski ksiądz ukrywa się następnie w lasach powiatu tarnowskiego i walczy w oddziałach partyzanckich na Podkarpaciu. Po tzw. „wyzwoleniu” wraca do parafii w Siedliskach.

Ks. Józef Kuczek ps. „Bies”, kanonik parafii Mała, jest kapelanem Placówki Dębica. Chętnie pomaga wszystkim ofiarom terroru niemieckiego: wysiedleńcom z Poznańskiego, Zamojszczyzny, skazanym na śmierć Żydom (mgr Józef Safier), członkom PPR (Józef Łobuz). Ks. Kuczek oddaje plebanie do dyspozycji Komendy Obwodu i Placówki Dębica. Tam znajduje się azyl dla żołnierzy AK. Plebania w Małej jest punktem kontaktowym władz AK i składnicą sprzętu wojskowego oraz broni. Jest skuteczny w argumentacji nawet u samych Niemców: powoduje wypuszczenie na wolność 6 żołnierzy AK z Małej i Łączek Kucharskich, aresztowanych na posterunku żandarmerii niemieckiej w Dębicy. Wielu ludzi broni, nawet kosztem własnych pieniędzy, przed wywózką na roboty do Rzeszy.

Katecheta parafii Sędziszów Młp., ks. Paweł Madura, jest kapelanem Podobwodu Sędziszów Młp. i Placówki Sędziszów „Sława”. Jego mieszkanie jest punktem kontaktowym wywiadowców AK, głównie zainteresowanych V-1, V-2. Bierze udział w tajnym nauczaniu, jako wykładowca.

Wczesną wiosną ks. Madurę zastępuje ks. Jan Kos (od 1942 roku wikariusz w Sędziszowie Młp.), który pod ps. „Dunajec” pełni funkcję kapelana Placówki Sędziszów Młp. „Sława”. Od stycznia 1944 roku zostaje już kapelanem Podobwodu AK Sędziszów Młp. Ks. Jan Kos bierze udział w przeprowadzaniu egzaminów maturalnych tajnego nauczania „Kuźnica” prowadzonego w domu pani Kot (siostry prof. Stanisława Kota) w Sędziszowie Młp. W czasie Akcji „Burza” przebywa na terenie Klasztoru OO Kapucynów w Sędziszowie Młp., gdzie udziela posługi religijnej w polowym szpitaliku AK. Po wkroczeniu sowietów ks. Kos udostępnia swoje mieszkanie na zebrania i narady podobwodu AK w Sędziszowie Młp.

Ks. Stanisław Pękala jest wikariuszem parafii Lubzina, jest kapelanem plutonu „Lubzina”. U siebie w mieszkaniu organizuje i obsługuje skrzynkę pocztową. Ksiądz wspiera materialnie oddział partyzancki por. „Grzmota” (Władysław Grzegórski) i walczy w lasach Lubziny w okresie Akcji „Burza”.

Ks. Eugeniusz Piech, ps. „Szymon” jest wikariuszem parafii Zagorzyce, jest kapelanem Placówki Sędziszów „Strzała”. (tak podaje Stanko- JF). Należy do tych, którzy ratują sztandar Inspektoratu (Rzeszów?) z pożogi wojennej.

Ks. Andrzej Rejowski jest proboszczem parafii Lubzina i przekazuje na rzecz placówki Ropczyce I stodołę plebańską. Ta stojąca na uboczu budowla jest miejscem szkoleń i ćwiczeń wojskowych, jak również meliną dla ukrywających się akowców. Ks. proboszcz wspiera żywnością i pieniędzmi kompanię AK „Rakieta, która walczy w lasach Lubziny w czasie Akcji „Burza”.

Ks. Michał Siewierski PS. „Robak” jest katechetą ropczyckim i jest kapelanem Placówki Ropczyce II. Ofiarny kapłan dostarcza dokumenty metrykalne dla „spalonych” żołnierzy AK i pomaga materialnie ściganym przez Gestapo akowcom.

Proboszcz parafii Wielopole Skrzyńskie, ks. Julian Śmietana, pełni pod koniec okupacji obowiązki kapelana plutonu „Wielopole”. W kwietniu 1944 roku na jego plebanii odbywa się zjazd przedstawicieli AK i BCh, podczas którego następuje scalenie bechowców z AK i ich zaprzysiężenie.

Ks. Józef Śmietana ps. „Błyskawica” należy do Klasztoru Zakonu Saletynów w Dębowcu koło Jasła i jest rezydentem plebanii Siedliska Bogusz. Zakonnik jest kapelanem Placówki Łączki Kucharskie. Działa i walczy przez całą okupację w Siedliskach Bogusz, sąsiadujących z Placówką Łączki Kucharskie.

W Górze Ropczyckiej pełni obowiązki proboszcza młody ks. Wojciech Święs. Jest on kapelanem Placówki Ropczyce I, pomaga materialnie żołnierzom AK, udziela im gościny w budynku plebani. Plebania jest punktem kontaktowym. Potajemnie przeprowadza pogrzeb Bolesława Charchuta, zamordowanego przez Niemców.

Ks. Stanisław Wrona ps. „Gałązka” sprawuje obowiązki kapelana w Placówce Brzeziny. W Akcji „Burza” jest początkowo przy kompanii „Brzeziny”, która walczy w rejonie Brzezin, a następnie pełni obowiązki kapelana II zgrupowania razem z ks. Bartoszem. Ks. Wrona bierze udział w przyjęciu broni na koszu zrzutowym „Raszka” między Niedźwiadą a Małą, wchodząc w skład zespołu tworzącego strzałę wskazującą lotnikowi kierunek wiatru.

Ojciec Bruno, gwardian Klasztoru OO Kapucynów W Sędziszowie Młp. , za zgodą przeora, oddaje pomieszczenia klasztorne na użytek AK i pomaga materialnie walczącym oddziałom partyzanckim. W klasztorze odbywają się egzaminy maturalne tajnego nauczania „Kuźnica”, tam chronią się uciekinierzy i wypędzeni w 1944 roku, m.in. Tadeusz Czechowski z żoną Izydorą (była w ciąży).

Ks. Jan Czajka z Łączek Kucharskich oddaje swoje mieszkanie na rzecz tajnego nauczania „Kuźnica”. Tutaj jest również melina ukrywających się żołnierzy AK i skrzynka kontaktowa.

Proboszcz parafii w Sędziszowie Młp., ks. Jan Granicki, współpracuje z Placówką Sędziszów „Sława”. W budynkach plebańskich odbywają się zebrania i narady organizacyjne ZWZ-AK, tu przechowuje się broń i składuje odpady (części) rakiet V-1, V-2. Proboszcz pomaga materialnie ukrywającym się żołnierzom AK i organizuje pomoc dla przesiedleńców z kresów zachodnich i wschodnich.

Ks. Jan Jarosz jest proboszczem w Witkowicach i oddaje pomieszczenia plebanii na użytek tajnego nauczania „Kuźnica”.
Ks. mgr Władysław Zając, ps. „Wolny” jest wykładowca i egzaminatorem tajnego nauczania „Kuźnica”. Współpracuje z komendantem Placówki Brzeziny ppor. mgr. Stanisławem Lachmanem.
Ks. Michał Pietucha z Brzezin współpracuje z Placówką Brzeziny. Plebania jest miejscem kontaktów organizacyjnych oraz meliną (miejscem ukrycia) dla „spalonych” akowców.

Maksymilian Dziedzic ps. „Duch” ukończywszy małe seminarium duchowne w Tarnowie, zamieszkuje w Wielopolu Skrzyńskim. Jest licealistą, a następnie maturzystą Państwowej Komisji Egzaminacyjnej „Kuźnica” pełni w latach 1942-1944 bezinteresownie, jako żołnierz Placówki AK Brzeziny, funkcję korepetytora języka polskiego, historii oraz łaciny i j. niemieckiego. Jest również sanitariuszem w plutonie „Wielopole Skrzyńskie” i w tym charakterze uczestniczy w walkach Akcji „Burza” (rejon Brzeziny- Wielopole Skrzyńskie).